هدررفت، عامل توقف رهاسازی آب به دریاچه ارومیه - مجله تور یک روزه

آن ها تاکید دارند در تابستان به دلیل کاهش بارش ها باید رهاسازی آب های انباشته شده در پشت سدها همچنان به سمت نگین فیروزه ای منطقه آذربایجان جریان داشته باشد. افزایش چشمگیر میزان بارش ها در سال جاری باعث افزایش سطح آب دریاچه ارومیه شد. از سوی دیگر افزایش سطح ذخایر پشت سدها و سرریز شدن سدهای حوزه دریاچه ارومیه، زمینه را برای رهاسازی آب به این دریاچه و قدم گذاشتن به جهت احیا فراهم کرد؛ البته علاوه بر بارش های بهاری، ذخایر برفی موجود در مناطق سردسیر استان هم سال جاری به 12 هزار و 500 کیلومتر مربع افزایش یافته و به 3 برابر سال گذشته رسیده است. مساله ای که نشان می دهد منابع آبی ذخیره شده برای دریاچه در شرایط مطلوبی واقع شده است و بحران سال های گذشته قرار برای آنها تکرار نگردد.

تا اواسط تیرماه بود که رهاسازی آب سدها به سمت دریاچه همچنان ادامه داشت اما مسئولان با طرح دلایلی از قطع این اقدام خبر دادند. آن ها تاکید کردند دریاچه ارومیه اکنون در بهترین حالت چند سال اخیر واقع شده است و همچنان نیازمند رهاسازی آب و اجرای طرح های برنامه ریزی شده ستاد احیاست. اما در مقطع زمانی کنونی این اقدام به دلایلی که در ادامه بیان می گردد، ضرورتی ندارد.

• توقف انتقال آب ضرورت داشت

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی با اشاره به این که در سال آبی جاری از رودخانه های استان 4 میلیارد و 200 میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه شده است، می گوید: در حال حاضر رهاسازی آب از سدها به سمت دریاچه ارومیه متوقف شده است. مهرنگ دوستی رضایی ادامه می دهد: اذهان عمومی بر این باورند که با رهاسازی آب سدها به دریاچه ارومیه این دریاچه احیا خواهد شد اما باید گفت فقط رهاسازی آب مهم نیست بلکه باید به اثربخشی آن هم توجه کرد. انتقال و رهاسازی آب در فصل تابستان اثربخشی پایینی دارد.

وی با بیان این که اگر رهاسازی آب در فصل تابستان انجام گردد این کار نه تنها سودی نخواهد داشت بلکه باعث از دست رفتن آب خواهد شد، اظهار می کند: بهترین زمان برای رهاسازی آب به سمت دریاچه فصل زمستان است؛ چراکه در تابستان برداشت آب از رواناب های جاری افزایش می یابد و رهاسازی آب به سود کشاورزان خواهد بود نه دریاچه ارومیه! این مسئول تاکید می کند: آب های رهاسازی شده از سدها حداقل باید جهت 70 کیلومتری را طی کند تا به دریاچه ارومیه برسد. در این فاصله افراد با برداشت های بی رویه از یک سو و جذب شدن آب به زمین های خشک از سوی دیگر باعث هدررفت آب می شوند. به این ترتیب رهاسازی آب در این فصل منطقی نیست و برنامه ای در این زمینه نداریم. هرچند نقدها زیادی نسبت به این مساله وجود دارد، توقف آب رسانی از سدها یک اقدام کارشناسی است.

• حال دریاچه ارومیه خوب است اما...

رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه هم در گفت وگو با خبرنگاران از افزایش 105 سانتی متری تراز آب دریاچه نسبت به سال گذشته خبر می دهد و می گوید: وسعت این دریاچه نسبت به سال گذشته 945 کیلومتر مربع افزایش داشته و حجم آب آن نیز به 4470 میلیون متر مکعب رسیده است که نسبت به سال گذشته که 2780 میلیون متر مکعب بود، افزایش دارد. فرهاد سرخوش درباره وضعیت کنونی دریاچه ارومیه بیان می کند: دریاچه ارومیه به طور کلی احیا نشده است و برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنان ادامه دارد، به طوری که آب دریاچه ارومیه باید به 13 میلیارد متر مکعب، وسعتش به 4333 کیلومتر مربع و تراز اکولوژیکش (مفهوم تراز اکولوژیکی این است که حداقل تراز آب دریاچه به عددی حدود 1274 متر نسبت به سطح آب های آزاد برسد) نیز به 10/1274 متر برسد. (تراز دریاچه در حال حاضر 65/1271 متر است.) تا تحقق این وعده تلاش ها و برنامه های ما همچنان ادامه خواهد داشت.

رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکید می کند: دریاچه ارومیه هنوز کاملاً احیا نشده و فقط از حالت بحرانی خارج شده است، به طوری که اکنون در بهترین شرایط 10 سال اخیر واقع شده است. اما اگر به برنامه های خود ادامه ندهیم در عرض 2 سال این دریاچه باز هم به دوران بحرانی خود برمی گردد. وی می افزاید: هر سال باید 5/3 میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه گردد تا به تراز قبل از آغاز خشکی یعنی 13 میلیارد متر مکعب برسد که این امر در سال 1402 محقق خواهد شد.

• رهاسازی آب به دریاچه ارومیه در این فصل غیرمنطقی است

سرخوش با بیان این که در حال حاضر وضعیت دریاچه ارومیه مطلوب است، عنوان می کند: نسبت به رهاسازی آب دید درستی وجود ندارد، بدین ترتیب که مردم فکر می کنند باید همیشه در حال رهاسازی آب به دریاچه ارومیه باشیم تا هرچه سریع تر احیا گردد اما این طرز تفکر به طور کلی اشتباه است چراکه رهاسازی همیشگی آب به این دریاچه فقط باعث هدررفت آن خواهد شد. رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه می افزاید: در وهله اول باید این را در نظر داشته باشید که میزان رهاسازی آب به میزان بارش ها بستگی دارد و با افزایش بارش ها رهاسازی آب نیز افزایش می یابد اما نه به قیمت هدررفت آب. به همین دلیل است که با وجود بالا رفتن میزان آب های ذخیره شده در پشت سدهای حوزه آبریز دریاچه ارومیه، اکنون رهاسازی آب به دریاچه ارومیه را متوقف کرده ایم.

این مسئول تاکید می کند: اکنون 1137 میلیون متر مکعب آب در مخازن سدهای حوزه دریاچه ارومیه ذخیره شده است اما این آب ها تا آبان سال جاری در مخازن باقی خواهد ماند تا از پرت آب و برداشت های غیرمجاز از رواناب های جاری به سمت دریاچه ارومیه از سوی کشاورزان جلوگیری گردد و آب هدر نرود. وی سد دریاچه ارومیه را از جمله مهم ترین سدهای حوزه این دریاچه معرفی می کند و می گوید: فقط در پشت سد شهر چایی 211 میلیون متر مکعب آب ذخیره شده و این سد کاملاً پر شده است.

• با برداشت کنندگان غیرمجاز آب برخورد گردد

رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه هم درباره برداشت های غیرمجاز آب بیان می کند: طبق تصمیمات گرفته شده، توسعه کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ممنوع شده است و زارعان در هیچ کدام از فصل های کاشت، داشت و برداشت حق استفاده از آب های جاری به سمت دریاچه ارومیه را ندارند؛ اما نظارت های کافی بر این موضوع وجود ندارد و همچنان برداشت های غیرمجاز ادامه دارد. در این زمینه از سازمان جهاد کشاورزی استان و شرکت آب منطقه ای استان خواستاریم به طور جدی با متخلفان برخورد و به احیای کامل دریاچه ارومیه کمک کنند. سرخوش می گوید: احیای دریاچه ارومیه آرزو و خواست تمامی مردم ایران است؛ به طوری که با بالا آمدن سطح این دریاچه شاهد جاری شدن سیل عظیم گردشگران به سمت این دریاچه هستیم.

در روز جمعه گذشته و فقط از جهت جاده شهید کلانتری منتهی به دریاچه ارومیه 15 هزار خودرو عبور کرده و به دریاچه ارومیه رفته است. وی از نبود زیرساخت های گردشگری در اطراف دریاچه ارومیه گلایه دارد و اظهار می کند: از مسئولان می خواهیم هرچه سریع تر نسبت به ارائه خدمات به گردشگران اقدام کنند تا رسم مهمان نوازی را به جای آوریم و شاهد افزایش روز افزون مراجعه گردشگران به سمت شهر و دریاچه ارومیه باشیم.

• خوش بینی کارشناسان به احیای دریاچه ارومیه

سطح آب دریاچه ارومیه پس از بارش های سیل آسا بیش از یک متر بالا آمده است. جمعیت آرتمیا و جلبک های تک سلولی در این دریاچه بیشتر شده و پرندگان به این دریاچه برگشته اند. کارشناسان نسبت به احیای این دریاچه خوش بین شده اند. به منظور پایدار ماندن وضعیت بهبودیافته کنونی دریاچه ارومیه دولت تصمیم گرفته است از طریق رودخانه زاب و سد کانی سالانه 600 میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه کند. همچنین پروژه تصیفه خانه های فاضلاب شهرهای ارومیه و تبریز به مقدار 250 میلیون متر مکعب و صرفه جویی سالانه آب در بخش کشاورزی از جمله پروژه هایی است که ستاد احیای دریاچه ارومیه اجرای آن را در نظر گرفته است که در آینده ای نزدیک به بهره برداری خواهند رسید.

• انتقال آب از زاب نیازمند اعتبار هزار میلیارد تومانی
• مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه: پروژه زاب جزو پروژه های صندوق توسعه ملی است اما سال جاری منابع این صندوق به خاتمه رسیده است

پروژه های احیای نگین آبی آذربایجان همچنان در حال انجامست و اگر شرایط مالی دولت اجازه دهد و پروژه ها، براساس زمان بندی پیش رود، شاهد افتتاح و بهره برداری از آنها در اواخر سال جاری یا اوایل سال آینده خواهیم بود. مسعود تجریشی مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت وگو با خبرنگاران به چند سوال درباره این طرح ها پاسخ داده است که در ادامه می خوانید.

• چه میزان اعتبار برای اتمام پروژه های احیای دریاچه ارومیه مورد نیاز است؟

وضعیت مالی دولت چندان مناسب نیست و با توجه به سیلابی که ابتدای سال جاری در برخی از شهرهای کشور شاهد بودیم و میزان خسارت آن معادل کل بودجه عمرانی کشور بود، به پروژه ها فشار بسیار زیادی وارد شده است. در این رابطه چند اصل مطرح شد تا براساس آن پروژه ها به پیش رود. اصل اول این بود که تا جای ممکن از منابع در اختیار دستگاه های دولتی بیشترین استفاده گردد و با توجه به این که منابع ماده 10 و 12 برای زمان بحران پیش بینی شده و با توجه به سیلاب های اخیر، بنابراین باید تا خاتمه سال برای استفاده از منابع ماده 10 و 12 برای احیای دریاچه ارومیه صبر کرد. دوم پروژه هایی بود که باید از آنها از سوی سازمان برنامه و بودجه و ماده 10 و 12 حمایت به عمل می آمد که عدد بودجه چندان نیست، اما پروژه های ریز را می تواند پاسخگوباشد.

• با این شرایط، به نظر شما پروژه انتقال آب از زاب نیز تا خاتمه سال به بهره برداری می رسد؟

تونل انتقال آب 3 جزء دارد. ابتدا این که آب وارد تونل می گردد که براساس برنامه زمان بندی به خوبی پیش می رود و آذر سال جاری به خاتمه می رسد. سپس سد آبگیری و پس از افزایش تراز آب، وارد تونل می گردد و سپس از طریق کانال به دریاچه ارومیه منتقل می گردد که آن هم براساس برنامه پیش می رود. با این حال، زمانی که جزء به جزأ این اقدامات در کنار هم گذاشته گردد، اگر تامین منابع مالی اختصاص یابد، این 3 جزء حداکثر تا خرداد سال آینده به بهره برداری می رسد. بنابراین می توان انتظار داشت که کمتر از یک سال، کل این پروژه به خاتمه برسد و تا خاتمه سال 98 نیز تصفیه خانه ها بهبهره برداری برسند.

• اخیرا استاندار آذربایجان غربی در جلسه شورای اداری اعلام کرد که برای پروژه انتقال آب از زاب 400 تا 500 میلیارد تومان اختصاص یافته است. آیا این رقم کافی است؟

اینها پروژه هایی هستند که سازمان برنامه و بودجه اعلام می کند و پروژه زاب جزء پروژه های صندوق توسعه ملی است. سال جاری نیز منابع این صندوق به خاتمه رسیده و باید از منابع مختلف، تزریق منابع انجام گردد تا پروژه های بزرگ به خاتمه برسد. برای انتقال آب از زاب بیش از هزار میلیارد تومان نیاز است که به خاتمه برسد.

• آیا مطالعات مربوط به انتقال آب از دریاچه وان ترکیه برای احیای دریاچه ارومیه به نتیجه رسید یا همچنان در حال مطالعه است؟

این مطالعات همچنان در حال انجام است و با توجه به این که انتقال آب از دریای خزر معین تکلیف شد، این موضوع نیز در آینده معین تکلیف می گردد. چون باید از ابعاد بسیار فنی، مالی و سیاسی به این موضوع نگریست.