معرفی کتاب پرستوهای کابل، نوشته یاسمینا خضرا - مجله تور یک روزه

محسن از خانواده کاسب های ثروتمند است که طالبان نابودشان کرده اند و زونیرا، همسر زیبایش، که زمانی قاضی بوده، حالا دیگر مجاز نیست بی همراهی یک مرد و بی پوشاندن چهره از خانه بیرون برود.

موازی با این زوج و جهانیشان عتیق قرار می گیرد که زندانبان است؛ مردی که صادقانه ایدئولوژی طالبان را پذیرفته و تلاش می کند اعتقادش را از دست ندهد و زنش، مسرت، که در جنگ جان او را نجات داده و در حال حاضر از بیماری و نومیدی رو به مرگ است. محسن که سرخورده و وامانده در خیابان های کابل پرسه می زند، خود را میان جمعی می یابد که می خواهند زنی زانی را سنگسار کنند. آن جوّ هیستریک او را کرخت می کند و خشمش را برمی انگیزد و او هم به سمت صورتِ زنِ محکوم که تا کمر مدفون شده، سنگ پرتاب می کند. با این عمل زندگی هر چهار شخصیت به سوی سرنوشت شان رهسپار می گردد.

پرستوهای کابل رمان خیره کننده ای است که با روایتی دقیق و موشکافانه شفقت و همذات پنداری را در خواننده برمی انگیزد. نویسنده با نثری روان و خنثی روایتی از کابل دوره طالبان به مخاطب ارائه می دهد که در ذهنش ماندگار می گردد.

یاسمینا خضرا خواننده را به خیابان های داغ و خاک آلود کابل می کشاند و شناخت تازه ای از جامعه ای به دست می دهد که خشونت و ریا در آن آدم ها را به پرتگاه نومیدی سوق می دهد.

پرستوهای کابل

نویسنده : یاسمینا خضرا

مترجم : مهدی غبرایی

انتشارات نقش و نگار

219 صفحه

عتیق شوکت شلاقش را تاب می دهد، سعی می کند به زور از میان جمعیت ژنده پوش که در بازار مثل برگ های پژمرده دستخوش باد، دور و بر دکه ها ویلان اند، راه باز کند. دیر کرده است؛ اما تند راه رفتن را محال می بیند. انگار در یک کندو گیر کرده است، ضربات وحشیانه ای که می زند هدف معینی ندارد. مردم در روز سوگواری از خود بیخود شده اند.

ازدحام جمعیت سر عتیق را به دوار می اندازد. در چنین امواج متلاطم جمعیت گدایان از چهار گوشه شهر می رسند و با گاریچی ها و تماشاگران برای یافتن جای خالی فرضی رقابت می کنند. هجوم باربران و بوی مواد فاسد، فضا را از تعفن زننده ای می آکند و تراکم بیامان گرما گردشگاه ها را خفقان آور می کند. چند زن شبح وار که با برقع های تیره از دیگران متمایز شده اند، دست ها را به التماس دراز می کنند و به رهگذران چنگ می زند؛ نصیب بعضی شان سکه ای می گردد و سهم بقیه ناسزا. هر وقت زنی سماجت می کند، شلاقی توأم با خشم نثارش می گردد و او را پس می راند؛ اما عقب نشینی شان کوتاه است و طولی نمی کشد که هجوم از سر می گیرند و لابه های تحمل ناپذیر خود را سر می دهند. دسته ای دیگر، عده ای کور و کچل با صورت های پر از عن دماغ و مگس، نومیدانه دور بساط میوه فروش ها پرسه می زنند و مزاحم فریادهای موزون شان برای فروش کالاشان می شوند، آن هم فقط برای هجوم به پیاز یا گوجه فرنگی گندیده ای که شاید یک مشتری هوشیارته سبد آن ها پیدا می کرد.

فروشنده ای سرشان داد می کشد: اینجا نمی گردد بمانید! و چماقی را بالای سرشان تاب می دهد. برایم بدشانسی می آورید؛ بگذریم از هزار جور ساس و شپش.

عتیق شوکت نگاهی به ساعتش می اندازد و دندان هایش را از عصبانیت به هم می فشرد. مأمور اعدام می بایست ده دقیقه پیش رسیده باشد و او، عتیق، هنوز در خیابان ها پرسه می زند. خشمگین، باز با شلاق چند رشته اش آغاز می کند به زدن، سعی دارد از میان سیل جمعیت راهی باز کند. بی فایده گروهی از پیرمردان را به باد شلاق می گیرد که به ضربات او حتی به اندازه شنیدن هق هق دخترکی گم شده در جمعیت هم، اعتنا نمی کنند. بعد، از راهی که پس از عبور یک کامیون باز شده، استفاده می کند و با اینکه پایش می لنگد، به زحمت از میان جمعیت به طرف کناره خلوت تر خیابان می رود و به سوی ساختمانی که غریبانه وسط منطقه وسیعی از سنگ و آجر سر برآورده، می شتابد. ساختمان که پیش تر درمانگاه بوده و مدت ها متروک مانده و اشباح شبانه غارتش کرده اند، اکنون در اختیار طالبان است و از آن به عنوان زندان موقت برای اجرای مراسم اعدام محلی در ملأعام استفاده می کنند.

مرد ریشو و شکم گنده ای که کلاشینکف (1) در دست دارد با عصبانیت فریاد می زند: تا حالا کجا بودی؟ یک ساعت پیش یک نفر را دنبالت فرستادم.

عتیق بیآنکه پا سست کند، می گوید: معذرت می خواهم، قاسم عبدالجبار خانه نبودم. بعد با صدای رنجیده ای اضافه می کند: تو بیمارستان بودم، مجبور بودم زنم را ببرم؛ فوری بود.

قاسم عبد الجبار غرغر می کند. اصلا قانع نشده، انگشتش را روی صفحه ساعت مچی اش می گذارد و به عتیق نشان می دهد که حوصله همه سر رفته و تقصیر اوست. عتیق سر و شانه هایش را به سمت دیوار خم می کند و می بیند مردهای مسلح دو طرف در اصلی روی زمین چمباتمه زده و منتظر او هستند. یکی از آن ها می ایستد، خاک روی نشیمنگاهش را می تکاند، به سمت وانتی که حدود پانزده متر آن طرف تر پارک شده می رود، سوار می گردد، موتور را روشن می کند و به سمت در ورودی زندان برمی گردد.

عتیق شوکت دسته کلیدش را از زیرجلیقه بلندش درمی آورد و با عجله وارد زندان می گردد. دو زن شبه نظامی برقع پوش دنبالش می فرایند. در گوشه سلولی در پرتو نوری که از پنجره ای کوچک می تابد، زنی محجبه نمازش را تازه تمام کرده است. دو زن شبه نظامی از زندانبان می خواهند دور گردد. وقتی تنها می شوند، منتظر می مانند تا

زندانی بلند گردد. بعد به او نزدیک می شوند، بیادبانه دستور می دهند که بیحرکت بایستد و آغاز می کنند به بستن او؛ دست هایش را دو طرف تنش و پاهایش را از میانه ران به یکدیگر محکم می بندند. پس از اطمینان از اینکه طناب خوب کشیده و گره ها محکم شده اند، زن را در کیسه پارچه یی زمخت و بزرگی می پیچند و پیشاپیش خود در راهرو به جلو هل می دهند. عتیق که نزدیک در منتظر است، به قاسم عبدالجبار علامت می دهد که دو زن شبه نظامی دارند می آیند. قاسم به نوبه خود به مردهایی که جلو زندان هستند، می گوید کنار بفرایند. چند تماشاگر ساکت که از ساختمان فاصله دارند، از دیدن این حرکات به هیجان می آیند. دو زن شبه نظامی قدم به خیابان می گذارند، زیر بغل زندانی را می گیرند و او را هل می دهند پشت وانت. روی نیمکت می نشانندش و خودشان دو طرفش می نشینند؛ چنان به او می چسبند که بین شان گیر می کند.

عبدالجبار نرده های پشت وانت را بلند می کند و چفت را می اندازد. برای آخرین بار به زن های شبه نظامی و زندانی شان نگاهی می اندازد تا مطمئن گردد همه چیز رو به راه است، بعد کنار راننده می نشیند و با قنداق تفنگ به کف وانت می کوبد و علامت می دهد راه بیفتند. وانت حرکت می کند و کامیونی که رویش چراغ گردان نصب شده و پر از سربازهای شبه نظامی ژولیده است، همراهی اش می کند.

محسن رمت پیش از اینکه تصمیم بگیرد به جمعیت توی میدان بپیوندد، زمان درازی تردید می کند. مقامات رسمی اعدام زنی بدکاره را در ملأعام اعلام کرده اند: زن می بایست سنگسار گردد و بمیرد. چند ساعت پیش کارگران به صندلی اعدام آمده و چند فرغون پر از سنگ آنجا خالی کرده و گودال کوچکی به عمق نیم متر کنده اند.

محسن در بسکمک از این مجازات های بدون محاکمه حاضر بوده است. همین دیروز دو مرد جوان - یکی از آن ها نوجوان بود از جرثقیلی که پشت کامیون نصب بود، به دار آویخته شدند؛ اجسادشان را تا غروب پایین نیاوردند.

محسن از اعدام در ملأ عام متنفر است. این کارها او را از آسیب پذیری اش آگاه و به محدودیت هایش حساس می کند؛ بینشی ناگهانی از پوچی اشیا و آدم ها به او می دهد. در چنین لحظاتی هیچ دستاویزی نمی یابد تا به ایقانی که در گذشته داشت بچسبد، روزگاری که چشم به آینده داشت تا آن را از آن خود کند. اولین باری که مردن کسی را دید

قاتلی که یکی از اعضای خانواده قربانی گلویش را برید حالش به هم خورد. از آن پس شب های پی درپی دچار کابوس می شد. بارها از خواب می پرید و مثل آدم های جن زده فریاد می کشید؛ اما زمان گذشته و ظاهرا اعدام ها به صحنه هایی روزمره از زندگی عادی مردم بدل شده اند؛ طوری که مردم کابل نگران به تأخیر افتادن یک اعدام می شوند. حالا قربانیان مجازات را دسته جمعی می کشند و محسن کم کم دیگر کابوس نمی بیند. ندای وجدانش خاموش شده است. همین که چشم هایش را می بندد به خواب می رود. تا صبح مثل سنگ می خوابد و وقتی بیدار می گردد، سرش مانند کوزه ای خالی است. برای او و دیگران مرگ موضوع پیش پا افتاده ای است. از این بیشتر، همه چیز پیش پا افتاده است. گذشته از اعدام ها که شیوه حاکمان برای برقراری نظم است، هیچ چیز دیگری وجود ندارد. کابل مثل اتاق انتظاری است برای رسیدن به جهان دیگر: اتاق انتظاری تاریک که برگشتن به آن نامعلوم است؛ محنتی سخت برای تذکیه؛ وضعیتی پنهان و تحمل ناپذیر که ناظر خصوصی ترین اعمال آدمی است.

محسن نمی داند کجا برود، یا با بیکاری چه کند. هر روز، با آغاز صبح در مناطق ویران شهر آشفته حال و با صورتی خالی از احساس، سرگردان می گردد. در روزگار قدیم - مثلا همین چند سال پیش - دوست داشت غروب ها در بولوارهای کابل قدم بزند. سابق ویترین بهترین فروشگاه های بزرگ چیز زیادی برای عرضه نداشتند؛ اما هیچ کس جلویت را نمی گرفت و با شلاق به صورتت نمی زد. مردم با انگیزه قوی دنبال کسب و کار، دستیابی به شور و هیجان و طرح های عجیب و غریب می رفتند. مغازه های کوچک مملو از اجناس بودند، همهمه جمع از آن ها بیرون می ریخت و مانند سیلی از دوستی و خیرخواهی در پیاده روها روانه می شد. پیرمردها در صندلی های حصیری جا می گرفتند، بادبزن هایشان بیاعتنا روی شکم هایشان بود، قلیان می کشیدند و گهگاه از گوشه چشم به پرتو آفتاب نگاه می کردند. و زن ها، با اینکه چادر سر می کردند و از پشت توری برقع بیرون را تماشا می کردند، همچون وزش هوای گرم بوی خوشی از آن ها به مشام می رسید. مسافران ایام گذشته سوگند می خوردند که در تمام گشت و گذارها هرگز به چنین مه رویان افسونگری برنخورده اند. این ها دوشیزگانی دست نایافتنی بودند که خنده هایشان ترانه و شکوه شان رؤیایی شادمانه بود. و همین دلیل بس بود تا برقع را لازم کند؛ بیشتر برای حفظ زنان از چشم نامحرم تا معاف کردن مردان از فریبندگی بیکران… چقدر آن روزگار دور به نظر می رسد. آیا واقعا این ها حقیقت داشت؟

این روزها بولوارهای کابل دیگر تماشایی نیست. نماهای اسکلتی که به قدرت معجزه هنوز سرپاست، گواهی می دهد که کافه ها، غذاخوری ها، خانه ها و ساختمان ها همه دود شده اند. خیابان های آسفالت کابل حالا پر از چاله چوله است و صبح تا شب صندل ها و دمپایی های چوبی آن ها را می خراشد. لبخند از لب فروشندگان محو شده است. قلیان کش ها ناپدید شده اند. مردان کابل پشت عروسک های سایه بازی پنهان شده اند و زنان در کفنی به رنگ تب یا ترس مومیایی شده اند و یکسره ناشناس مانده اند.

در زمان هجوم روسیه محسن ده ساله بود، در سنی که آدم نمی فهمد چرا ناگهان باغ ها ویران می شوند و روزها مثل شب ها خطرناک؛ سنی که آدم درک نمی کند به چه آسانی محنت های بزرگ رخ می دهد. پدر محسن بازرگان ثروتمندی بود. خانواده او در عمارتی در مرکز شهر به سر می بردند و دوستان و اقوام مدام مهمان شان بودند.

محسن چیز زیادی از آن دوره به خاطر نمی آورد، اما مطمئن است که خوشبختی او کامل بود، هیچ کس بابت غش غش خنده با او دعوا نمی کرد یا نمی گفت بچه ای دردانه و دمدمی است. بعد روس ها، فوج فوج، با ارتش مصیبت بار و عظمت فاتحانه آمدند. آسمان افغانستان که زیباترین ترانه های شبانی زیر آن سروده می شد، ناگهان از هجوم

شکاری های مسلح تیره و تار شد؛ خط دودجت ها لاجوردی زلال آسمان را هاشور زد و پرستوهای هراسان زیر رگبار موشک ها پراکنده شدند. جنگ آغاز شده بود. در واقع، تازه منزلگاه خود را یافته بود….

صدای بوق محسن را به یک سو می راند. به طور غریزی، شال بلندش را برای محافظت از گردوغبار روی صورتش می کشد. وانت عبدالجبار درست از چند میلی متری او می گذرد، به سرعت وارد میدان می گردد و وانت دو دیفرانسیل پشت سر اوست. جمعیت با دیدن شان غریو ناهمگونی سر می دهد و پیرهای ژولیده و جوان های باریک اندام برای یافتن بهترین جا از سر و کول هم بالا می فرایند. شبه نظامیان برای آرام کردن مردم از چپ و راست ضربات وحشیانه نثارشان می کنند.

وانت جلوی گودال تازه کنده می ایستد. به گناهکار کمک می کنند پیاده گردد. صدای بدوبی راه از همه سو بلند است. جمعیت باز موج برمی دارد و آن هایی را که حواس شان کمتر جمع است عقب می راند.

جمعیت می گذرد و تقریبا در جلو جا می گیرد. روی پنجه های پا می ایستد، آدم متعصب درشت هیکلی را می بیند که زن ناپاک را بلند می کند و در حفره می کارد. برای راست نگه داشتن و جلوگیری از حرکت زن، او را تا ران مدفون می کند. مردی روحانی دنباله دستارش را روی شانه اش می اندازد، آخرین نگاه تحقیرآمیز را به کسی که توی چادر کیسه پی آماده مردن است، می اندازد و فریاد می زند: در بین ما کسانی هستند که مانند ما انسانند، اما مانند خوک در کثافت غلت می زنند. ندای سروش به گوش شان بی فایده است و بی فایده آموخته اند چه زیان هایی در کمین وسواس های نفسانی است. تسلیم هوس ها می شوند؛ زیرا ایمان شان برای مقاومت در برابر وسواس ها سست است…