مسجد جامع فهرج یزد؛ قدیمی ترین مسجد ایران - مجله تور یک روزه

خبرنگاران | سرویس گردشگری - مسجد جامع فهرج تنها مسجد بجای مانده از قرن اول هجری در ایران است آنگونه که از منابع تاریخی برمی آید، این مسجد پس از فتح یزد بدست سپاهیان اسلام بنا شده، اما کتیبه ای که این مدعا را تایید نموده باشد، در دسترس نیست. نقشه این مسجد و قرار دریافت محراب آن در محور عرضی و تزیینات بکار رفته در آن، حاکی از آن است این بنا در صدر اسلام بنا شده است.

درب ورودی مسجد جامع فهرج

تاریخچه مسجد جامع فهرج

ساختمان مسجد جامع فهرج تماماً از خشت و گل است که به لحاظ ساختمانی نیز جزء نوادر معماری گلین محسوب می گردد. پوسته نازکی از گچ، قسمت هایی از معماری داخلی مسجد را پوشانیده است؛ هرچند که به لحاظ حمله موریانه و آسیب های وارده از سوی انسان، آسیب فراوان دیده است. در جریان بازسازی، با دقت فراوان کوشیده شد تا از اصالت آن صیانت گردد و سندیت معماری داخلی مسجد مخدوش نگردد. هرگونه اقدام ناشیانه و غیر علمی در بازسازی این بخش از اثر می تواند لطمات جبران ناپذیری را به این سند کم نظیر معماری ایران و اسلام وارد سازد.

در بخش های محدودی از بنا آجر به کار رفته است. آجر های هره که فضای مسقف را به ارتفاع یک پله از صحن متمایز می نمایند از آن جمله است. شرفی ها نیز آجری اند. هرچند که وجه غالب آنها در جریان بازسازی به بنا اضافه شده اند اما وجود بعضی آجر های قدیمی در مواضع یاد شده، کاربرد آجر را به صورت محدود در بنا علامت می دهند. به هنگام بازسازی راهروی ورودی مسجد، دو عدد آجر عظیم به قطع تقریبی 70 × 70 سانتی متر از زیر خاک کشف شد. یکی از آنها به صورت پکوفته بر دیوار قبله نصب شد و دیگری به موزه میراث فرهنگی انتقال یافت. کف فرش انداز ها، رواق ها و صفه ها به احتمال زیاد لویی یا لویینه بوده است.

نمایی از درون مسجد جامع فهرج

راه دسترسی به مسجد جامع فهرج

مسجد جامع فهرج یزد، در استان یزد، روستای فهرج، واقع در 25 کیلومتری جنوب شرقی این استان قرار گرفته است. برای بازدید از این بنای تاریخی ضروری است، پس از خروجی یزد به سمت استان کرمان، وارد عظیمراه یزد-بافق شوید. بعد از طی مسافتی حدود 17 کیلومتر، این مکان تاریخی و ارزشمند را مشاهده خواهید کرد.

نمایی از بالای مسجد جامع فهرج

روش ساخت مسجد جامع فهرج

ساختمان مسجد جامع فهرج تماماً از خشت و گل است که به لحاظ ساختمانی نیز جزء نوادر معماری گلین محسوب می گردد. پوسته نازکی از گچ، قسمت هایی از معماری داخلی مسجد را پوشانیده است؛ هرچند که به لحاظ حمله موریانه و آسیب های وارده از سوی انسان، آسیب فراوان دیده است. در جریان بازسازی، با دقت فراوان کوشیده شد تا از اصالت آن صیانت گردد و سندیت معماری داخلی مسجد مخدوش نگردد. هرگونه اقدام ناشیانه و غیر علمی در بازسازی این بخش از اثر می تواند لطمات جبران ناپذیری را به این سند کم نظیر معماری ایران و اسلام وارد سازد.

در بخش های محدودی از بنا آجر به کار رفته است. آجر های هره که فضای مسقف را به ارتفاع یک پله از صحن متمایز می نمایند از آن جمله است. شرفی ها نیز آجری اند. هرچند که وجه غالب آنها در جریان بازسازی به بنا اضافه شده اند اما وجود بعضی آجر های قدیمی در مواضع یاد شده، کاربرد آجر را به صورت محدود در بنا علامت می دهند. به هنگام بازسازی راهروی ورودی مسجد، دو عدد آجر عظیم به قطع تقریبی 70 × 70 سانتی متر از زیر خاک کشف شد. یکی از آنها به صورت پکوفته بر دیوار قبله نصب شد و دیگری به موزه میراث فرهنگی انتقال یافت. کف فرش انداز ها، رواق ها و صفه ها به احتمال زیاد لویی یا لویینه بوده است.

نمایی از مناره مسجد جامع فهرج

مناره مسجد فهرج یزد

مناره ای استوانه ای شکل در بخش شمال غربی بنا احداث شده است که چندین اتاق در مجاورت آن به چشم می خورد. معمار بنای تاریخی مسجد جامع فهرج یزد، با استفاده از آجرهای خشتی آن را ساخته و تعدادی پله به صورت مارپیچ، برای مناره تعبیه نموده است. پس از طی کردن پلکان مارپیچ، بلافاصله می توان وارد رواق مسجد شد. البته در خصوص قدمت ساخت این مناره نظریات متعددی به ثبت رسیده است که می توان به اظهارات مرحوم پیرنیا که آن را الحاقی و متعلق به قرن چهارم یا پنجم هجری دانسته و همچنین مهرداد شکوهی که وی نیز قدمت مناره را به قرن چهارم هجری نسبت می دهد، اشاره نمود. بعضی از معماران معتقدند که اتاق های احداث شده در کنار مناره، روی اتاق هایی که پیش تر وجود داشته اند، ساخته شده است. هرچند هنوز نوع کاربری آن ها تعیین نیست.

پلان مسجد جامع فهرج

معماری مسجد جامع فهرج

این بنا کاملا به سبک وسیاق معماری عصر ساسانی بنا شده ونقشه اصلی آن بسیار ساده می باشد و در واقع تقلیدی از طرح و شکل مسجد النبی است. خشتهایی به اندازه 5×32×32 ـ آنگونه که در عصر ساسانی مرسوم بوده، تزیینات گچبری شکنجی وقوسهای ناری و تاقهای ناوی و آهنگ بکار رفته در مسجد جامع فهرج این موضوع را تایید میکند.

شبستانی با سه دهانه دارد که دهانه میانی عظیمتر از دهانه چپ و راست است. چفدها،خاگی و تاقها، اهنگ هستند. از ویژگیهای جالب این مسجد،طرح درهایی با نقوش ساسانی است که بر دیوارهای مسجد برجای مانده است.احتمالا معمار میخواسته در دورانی که ساخت درهای پر تجمل مرسوم نبوده،اثری از درهای زیبای کهن برجای بگذارد.

مناره گلین مسجد احتملا در دوران بعد(قرن 4 یا 5) به ان افزوده شده است و ورودی اصلی مسجد -که شمالی بوده- به کنار مناره تغییر مکان داده است. بطور کلی معماری این مسجد، بجز پلان آن، کاملا ساسانی بوده و همه تزیینات به شیوه پیش از اسلام است.

میانسرای مسجد از جنوب به سه دهانه شبستان، از شرق و غرب هر یک به دو دهانه ایوان و از سمت شمال به چهار صفه محدود می گردد. پوشش صفه ها ساده و به شکل نیم گنبد است. از دیگر زیبایی های مسجد نقوش گچ بری شده روی دیوار شرقی است. مصالح ساختمانی مسجد از خشت است. این خشت ها با خشت های به کار رفته در معماری عصر ساسانی مشابه است.

مسجد جامع فهرج یک بار گچ اندود شده و قسمت هایی از آن نیز با گچ بری تزیین شده است. طاق های مسجد گهواره ای شکل است و به طاق های دوره ساسانی شباهت دارد. شبستان مسجد دارای ده دهانه است که دهانه میانی عظیمتر است. مناره مسجد را در قرون بعد احتمالا در قرن چهارم هجری ساخته اند. همچنین ورودی اصلی مسجد در کنار مناره، بعدها به مسجد اضافه شده است.

مسجد جامع فهرج یکی از جاذبه های گردشگری یزد

کلام آخر

برای کسانی که به دیدن اماکن مذهبی علاقه مند هستند، پیشنهاد ما دیدن این اثر تاریخی باارزش در ایران است. آیا تا به حال از مسجد جامع فهرج بازدید نموده اید؟ نظر شما درباره این مکان مذهبی تاریخی چیست؟

برگرفته از: ویکی پدیا، کجارو، کویرها و بیابان های ایران و پارسی ویکی

منبع: setare.com