خبرنگاران استقبال از مرگ پشت دیوارهای سبز - مجله تور یک روزه

به گزارش خبرنگار خبرنگاران ، پرداختن به معضل زباله در مازندران که برای رسانه ها تکراری و برای مدیران موضوعی پیش پا افتاده شده ، حالا دستمایه تهیه یک مستند تلویزنی شده تا شاید بتواند با نمایاندن همه جانبه شرایط ، آثار و تبعات این معضل ، تمامی اجزای لازم برای سامان دادن این معضل را اعم از شهفرایندان ، مدیران محلی و کشوری ، رسانه ها ، سرمایه گذاران و دیگر اجزا کنار هم جمع کند.

کارگردان این مستند که قرار است تبدیل به سریال و فیلم سینمایی شود ، مستندساز مازندرانی مهدی زمان پور کیاسری است. عنوان این مستند هم مرگ پشت دیوارهای سبز است که چند روز پیش تیزری کوتاه از آن در صفحه شخصی این هنرمند منتشر شد و توجه مخاطبان زیادی را به خود جلب کرد.

مرورگر شما از ویدئو پشتیبانی نمی کند.

فایل آن را از اینجا دانلود کنید: video/mp4

زمان پور کیاسری در گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران نکات جدیدی در باره معضل زباله و پسماند در استان های شمالی از جمله مازندران را برملا می کند ، نکاتی که به نظر می رسد می تواند یکی از سرنخ های مهم لاینحل ماندن معضل پسماند در این مناطق باشد. این که عده ای به خود اجازه دهند با مستند سازی که یک موضوع زیست محیطی و شناخته شده در کشور را دستمایه کارش قرار داده ، با زبان تهدید سخن بگویند ، قطعا یک جای کار می لنگد.

زمان پور کیاسری را بسکمک از مخاطبان سینمای مستند با فیلم پرمخاطب مشتی اسماعیل می شناسند. مستندی که بیش از 30 جایزه داخلی و بین المللی کسب کرده و از شبکه های مختلف تلویزیون نیز به گفته کارگردان حدود 240 بار پخش شده است. او مستندهای دیگری نیز تولید کرده که مورد توجه مخاطبان سینمای مستند قرار گرفته است. پاپلی ، آسک ، راه دل و چندین مستند دیگر نیز در کارنامه این هنرمند مازندران ثبت شده اند.

او در حال حاضر مشغول تدوین دو مستند جدید است که یکی از این فیلم ها موضوع و ساختاری جنجالی و قابل توجه دارد. مستند آب، باد، خاک، نان اثری است که زمان پور و همراهانش برای تولید آن به فهرج کرمان رفته اند و بخشی از محرومیت ها و ظرفیت های این منطقه را با موضوع یک کودک معلول به تصویر کشیده اند. مستند بعدی هم مرگ پشت دیوارهای سبز ام دارد که به گفته او یک مستند سینمائی همراه با یک مجموعه 13 قسمتی درباره معضل زباله در مازندران است.

زمان پور کیاسری معتقد است که مرگ پشت دیوارهای سبز جریانی را برای حل معضل زباله در شمال کشور شروع خواهد کرد و حتی پس از پخش مستند نیز پیگیری های هنرمندانه و سینمایی خود برای به خاتمه رسیدن موضوع را ادامه خواهد داد. با این مستندساز شناخته شده مازندرانی درباره فرایند ساخت، مسائل و موانع، چشم انداز تولید و سایر مسائل پیرامون مرگ پشت دیوارهای سبز به گفت وگو نشستیم:

مستندهای شما معمولاً حول محور یک شخص خاص تولید می شدند. عمده آثارتان شخص محور هستند که پیرامون آن ها بعضی مسائل اجتماعی یا محیط زیستی هم به عنوان دغدغه های شما مطرح می شد. به نظر می رسد در تولید مستند جدیدتان از این جهت فاصله گرفتید و بدون پرداختن به اشخاص، مستقیم به دل چالش رفته اید.

بله، همین طور است. در مشتی اسماعیل ، پاپلی ، آسک و راه دل به بهانه حضور شخص هایی که سوژه بودند دغدغه ها را مطرح می کردم. اما یک سری مسائل هستند که باید مستقیم واردشان شد و بی واسطه به هدف زد. بعضی چیزها را نمی توان غیرمستقیم گفت. در واقع باید مستقیم و بی پرده بیان کرد. در مستند مرگ پشت دیوارهای سبز هم نظرم این است که شفاف و بی پرده حرف بزنم. به همین بی واسطه به دل ماجرا وارد شدم.

حدود دو سال پیش که پژوهش این مستند را شروع کردم در مرحله پژوهش به این نتیجه رسیدم که به خاطر گستردگی، اهمیت و پراکندگی موضوع و مهم تر از همه به این دلیل که یک عده که چشم های شان را به روی فاجعه زیست محیطی پسماند در مازندران بسته اند بهانه ای برای نشنیدن پیام مستند نداشته باشند، در مستند مستقیم حرف بزنم. در این مستند به طور بسیار شفاف و واضح مسائلی درباره پسماند و زباله بیان می شود که خیلی از مردم از آن بی اطلاع هستند.

هرچند همین حالا هم به واسطه همین زباله ها و شیرابه ها چیزهایی از دست رفته که جبران نمی شود. حسرت بزرگم این است که چرا من مستندساز تا الان غافل بودم و زودتر برای جلوگیری از این شرایط گام برنداشتم.

چه شد که دست روی این سوژه گذاشتید؟ به این دلیل که در زادگاه تان مردم با چالش دپوی پسماند روبرو هستند؟

یک دلیل می تواند این باشد، اما دلیل دیگر کل مردم مازندران است که خطر آنها را تهدید می کند. آمار سرطان بچه ها در مازندران نسبت به بسکمک از استان ها بالاتر است. یکی از استان های درگیر با سرطان، مازندران است. اما بهانه ای بزرگتری هم هست؛ سلامت تمام مردم ایران!

شیرابه و پسماند در شمال سلامت همه مردم کشور را تهدید می کند. یک قطره شیرابه یک متر مکعب آب را آلوده می کند. در مازندران ده ها هکتار زمین به دپوی زباله اختصاص داده شده که شیرابه خیلی از این سایت های دپو در طبیعت و سفره آب های زیرزمینی نفوذ می کند. این شیرابه کل مازندران را آلوده و درگیر کرده است. از طرفی سطح آب مازندران هم بالاست. شیرابه و زباله، دریا و رودخانه و جنگل ما را آلوده کرد. نتیجه این حجم از آلودگی ، اثرگذاری بر محصولاتی است که در محیط آلوده تولید می شوند. این محصولات را فقط مازندرانی ها مصرف نمی کنند؛ برنج، ماهی، مرکبات، غلات و سایر محصولات تولیدی مازندران در سراسر کشور توزیع و مصرف می شود. پس ما با یک سوژه محلی و منطقه ای روبرو نیستیم. بلکه تمام کشور از این آلودگی آسیب می بیند. یعنی همه مردم به خاطر کم توجهی به مدیریت پسماند در خطر هستند.

وجود شیرابه در دل جنگل و نفوذ آن به سفره های زیرزمینی محیط زیست و سلامت مردم را تهدید می کند

گفتید که از 2 سال پیش پژوهش مستند را شروع کردید. اما تا چند روز پیش خبری در مورد آن منتشر نشده بود. عمدی در مطرح نکردن خبر تولید این مستند وجود داشت؟

بعضی محدودیت ها و بعضی دلایل باعث شد پژوهش و تولید مستند را آرام و در بی خبری پیش ببرم. از یک سال پیش که کار تصویربرداری را همراه با گروه شروع کردم با اینکه خبری درباره این مستند نداده بودم، مخالفت ها و تماس های متعدد برای منع من از تولید این مستند شروع شد. 3 شکل اظهار نظر در تماس ها وجود داشت. یک عده پیشنهاد می کردند که دست از کار بکشم، چون ممکن است خطراتی داشته باشد. عده ای دیگر که از دوستان و همکاران مستندساز بودند بنا به تجربه شان می گفتند با توجه به این که کار بی فایده ای است و چون نمی گذارند فیلم با این موضوع ساخته شود و به نتیجه برسد و بهتر است آن راه را ادامه ندهم. اما یک سری تماس ها هم تقریباً به نوعی تهدیدآمیز بودند که کماکان ادامه دارند و می دانم که همچنان ادامه خواهد داشت. همه این ها را از قبل دیده بودم و به راه های مختلف برای گذر این مسائل فکر کردم.

عوامل تولید گروه با این ممانعت ها دلسرد نشدند؟

با این که می دانم همه اعضای گروه به هیچ وجه قید کار را نمی زدند و همراه می ماندند، احساس کردم بهتر است که یک سری حرف ها را به دوستانم در گروه نگویم. ممکن بود دلسرد شوند و توصیه کنند که کوتاه بیاییم. هرچند باور دارم که وقتی می دیدند من کار را ادامه می دهم همراهی شان را قطع نمی کردند. مثل همین حالا که از خطرات کار با خبر هستند، اما پای کار ایستاده اند و ادامه می دهند. اگر این گروه نبود اصلاً کار پیش نمی رفت. از جمله پیام میرتبریزیان، تیمور نوربخش و داوود رحمانی که زحمات زیادی برای این کار کشیدند.

خیلی ها معتقدند که پرداختن به بحث زباله ریسک بالایی دارد. چون منافع بعضی ها به خطر می افتد. از ابتدا با خطرها و چالش های این کار آشنا بودید؟

روزی که این تصمیم را گرفتم می دانستم سنگ های زیادی را باید از مقابل پا بردارم. با خودم گفتم نهایتش این است که کشته شوم. در غیر این صورت نمی توانستم تصاویری را که می خواهم ، بگیرم. هدف تاثیرگذاری و ثبت و انتشار واقعیت هایی است که کمتر بیان شده است. مستندساز چه چیزی جز این می خواهد؟ الان هم کارم تمام نشده است. اتفاقا به نظرم تازه شروع راه است. اگر قرار باشد اتفاقی بیفتد تازه بعد از پخش مستند شروع می شود. ترسی هم ندارم و با جدیت ادامه می دهم.

بسکمک از سایت های دپوی زباله مازندران در مناطق جنگلی و بین درخت ها قرار دارند

در این موضوع ورود به خیلی از مکان ها برای فیلمبرداری محدودیت هایی دارد و یا شاید با پرخاشگری روبرو می شدید. برای شما هم رخ داد؟

در این قبیل کارهای جنجالی ممکن نیست بدون درگیری پیش برویم. در جهتی پیش می روی که خیلی ها رضایت ندارند. عده ای مقابله می کنند و می گویند اصلا چرا در این محدوده حضور داری؟ جهتهایی در جنگل های شمال وجود دارد که افراد عادی حق ورود به آن ها را ندارند. جهتهایی که در خاتمهی آن ها هزاران تن زباله دپو شده است. در یکی از مناطق استان یک جاده 9 کیلومتری در دل جنگل وجود دارد که ورودی اش بسته است. خاتمهی جهت و در دل جنگل یک محوطه چند ده هکتاری وجود دارد که سال هاست زباله در آن دپو می شود و بسکمک از مردم هم خبر ندارند.

نکته قابل توجه در تیزر حضور پررنگ خود شماست. معمولاً در آثارتان به این شکل حضور نداشتید. اما در آب، باد، خاک و مرگ پشت دیوارهای سبز خودتان دیده می شوید.

بله. البته تدوین تیزر این مستند کار من نیست و توسط یکی از همکاران انجام شد. تدوینگر می بیند نقطه قوت کار چیست و چه جایی جذابیت بیشتری دارد تا برای تیزر استفاده کند. نظر تدوینگر این بود که حضورم پررنگ تر باشد. با این حال از تدوینگر خواستم، چند نما که در آن حضور داشتم را پیش از انتشار تیزر کم کند. در مستند هم خودم حضور دارم و وارد ماجراها می شوم. جایی من به عنوان راوی در تصویر حضور دارم و جایی هم صدای من روایتگر است. البته از ابتدا قرار نبود که خودم راوی باشم. جهت مستند در ابتدای فیلمبرداری تغییر کرد.

مهدی زمان پور کیاسری در مرگ پشت دیوارهای سبز علاوه بر کارگردانی، به عنوان راوی مشاهداتش را شرح می دهد

لوکیشن شما فقط سایت زباله چهاردانگه است؟

دغدغه من بحث زباله در شمال کشور است، نه یک نقطه. از 20 سایت زباله در استان تصویر گرفتیم که هر کدام شان مسائل مختص خود را دارند. سایت زباله در جنگل، در حاشیه شهر، در کنار دریا. از اجزای مختلفی از این سایت ها تصویربرداری کردیم که در مستند استفاده می شود. زباله گردها، ساکنان اطراف سایت های زباله، حیواناتی که در این نقاط دیده می شوند، حمل زباله، نفوذ شیرابه ها به محیط زیست، تخلیه فاضلاب در دل محیط زیست و بسکمک از مسائل دیگر ثبت شده و در مستند پخش می شود.

مستند را با چه ساختاری پیش بردید و تدوین می کنید؟

در کلیت مستندسازی دو دسته مستند داریم: مستند محض و مستند بازسازی. بقیه گونه ها زیرمجموعه یکی از این دو دسته هستند. مرگ پشت دیوارهای سبز مستند محض است. یک مستند 13 قسمتی که هر قسمت آن حدوداً 40 دقیقه است. البته یک نسخه سینمایی 120 دقیقه ای هم برای اکران در جشنواره ها و همچنین تکرار پخش در شبکه های تلویزیونی تدوین می شود.

واکنش مردمی که در محل زندگی شان حضور می یافتید یا برای ثبت تصاویر از آن ها اقدام می کردید چطور بود؟

طبیعتا مردم در طول سال ممکن است افراد زیادی را ببینند که برای پیگیری این موضوع یا تولید اثر سراغ شان می فرایند. به همین دلیل خیلی ها ابتدا بی تفاوت بودند. اما بعضی ها پیگیر هدف و حتی سابقه کار من و گروه می شدند. می گفتند از بس افراد مختلف آمدند و رفتند اعتمادشان به این اقدامات از بین رفته است. سعی کردیم اعتماد مردم را جلب کنیم تا همکاری کنند که در این جهت پیام میرتبریزیان که خودش مستندساز است و همچنین تیمور نوربخش خیلی مثمرثمر بودند. خوشبختانه این اتفاق هم افتاد. حتی بعضی افراد پیگیر آخرین شرایط مستند هستند. بعضی تصاویر حضور مردم مقابل دوربین هم مربوط به تجمع های اعتراضی مرتبط با زباله است.

ساکنان مناطق حاشیه ای سایت های دپوی زباله بارها در اعتراض به دپوی زباله در طبیعت تجمع کردند

مدیران و مسئولان هم در مستند حضور دارند؟ با آن ها هم مصاحبه اجرا شده است؟

نه. هیچ کدام از مدیرانی که از آن ها خواستم مصاحبه دهند حاضر به گفت وگو مقابل دوربین نشدند. بعضی هم گفتند به شرطی که ما فیلم را تایید کنیم حرف می زنیم. طبیعتا چنین شرطی را نمی پذیرم. اما در مستند به جای اظهارات مستقیم مدیران، از استنادهای رسانه ای استفاده کردیم. هر حرفی که در مستند بیان می شود با پشتوانه سند و پژوهش است و کسی نمی تواند منکر آن شود.

با این حساب مشارکتی برای تولید مستند انجام نشد؟

خیلی زیاد برای فیلم هزینه کردم. بخش زیادی از هزینه ها نیز باقی مانده است. البته نهادها و افرادی بودند که بیان کردند مایل به مشارکت هستند. با این که گاهی فشار مالی زیادی به من وارد می شد، قید مشارکت را زدم. چون اگر نهاد یا مسئولی مشارکت می کرد باید نظرش در مستند دخیل می شد و دیگر آن چه که مد نظرم بود را نمی توانستم اجرا کنم. یک سری افراد را که خودم حاضر نشدم به مشارکت در تولید مستند بپذیرم. چون زمانی در همین استان مسئولیت مستقیم داشتند و کاری نکردند. به نظرم می خواستند بیایند تا فقط بگویند مشارکت کردم. در حالی که هیچ قدمی برای حل این معضل نگرفتند. الان حس می کنم اگر مشارکت می گرفتم شاید حدود 90 درصد کار از نظر آن ها باید حذف می شد. خوشحالم که درست پیش رفتم.

اهالی بخش چهاردانگه شهرستان ساری بیش از یک دهه است که شاهد دپوی زباله در منطقه پشتکوه هستند

به عنوان کارگردان صرفاً در مقام منتقد مدیریت برآمدید یا ضعف های رفتاری و فرهنگی جامعه را هم در مستند مورد توجه قرار دادید؟

هدف من این نیست که صرفاً مدیریت را زیر سوأل ببرم. بحث سر این است که چه فرآیند ناقصی در مدیریت و جامعه باعث ایجاد این شرایط شده است. طبیعی است که بخش مهمی از انتقاد به خود مردم وارد است و اگر این زنجیره به درستی شکل نگیرد 20 سال دیگر هم مشکل حل نخواهد شد. در این مستند همه ابعاد و زوایا و راهکارهای مربوط به معضل زباله را که به آن ها رسیده ام بیان می کنم. این که در کشورهای توسعه یافته چه کار می کنند، سهم مردم چیست، نقش دولت چه باید باشد. اینطور نیست که یکطرفه به موضوع پرداخته باشم.

برای این که نقش مهم خود مردم در مدیریت شرایط را نشان دهم سراغ افرادی که بدون تولید زباله زندگی می کنند رفتم. افرادی مانند آیه حمداوی در شیراز که به شهفرایند پسماندصفر معروف است. این افراد را وارد مستند کردم که نقش خود مردم را هم بیان کنم. در این مستندتأکید می شود که باید از خودمان شروع کنیم. راهکاری که در پژوهش و فرآیند تولید به آن رسیدم را ارائه می کنم. اگر قرار باشد همچنان زباله تولید کنیم و تفکیک را رعایت نکنیم یک حلقه مهم زنجیره مدیریت پسماند را خودمان قطع کرده ایم. در این صورت کسی نمی تواند کمک کند. اولین کار این است که حجم زباله را کم کنیم و در مراحل بعدی دولت باید ورود کند و در سطح ملی این مسئله حل شود.

به نظر شما مرگ پشت دیوارهای سبز می تواند اثرگذار باشد؟

اولین اصل در این پروژه برای من این است که تا زمان به نتیجه رسیدن پیگیر خواهم بود. اگر به نتیجه نرسم چه مستندسازی هستم؟ البته معتقدم باید کار را در سطحی ارائه کنم که اثرگذاری لازم را داشته باشد. مهم تر این که پس از پخش مستند سوژه را رها نخواهم کرد. این موضوع به زندگی همه مردم بستگی دارد. هنوز هم به نظرم نتوانستم طوری که باید موضوع را عرضه کنم. طبعا اگر مستندسازان حرفه ای تر بودند بهتر از من کار می کردند. من یک مستندساز معمولی ام که تلاش می کنم تمام توانم را برای این اثر بگذارم. 2 سال است که زندگی ام درگیر این مستند است. شاید می شد با یک ماه فیلمبرداری هم مستند را تمام کرد. اما آن زمان قطعا مستندی نبود که بتواند اثرگذار باشد. پس باید انقدر وقت و انرژی و ایده خرج کنم که به حد تاثیرگذاری برسد.

وقتی بر جامعه تاثیر بگذارد و جامعه حس کند بی تفاوت به دغدغه های آن ها نیستم، دیگر خودم نمی توانم بی خیال شوم و ادامه می دهم. در واقع سوژه پابرجاست و فقط ممکن است ابعاد آن تغییر کند. با راه اندازی زباله سوز و کارخانه های دیگر شاخه جدیدی از داستان نمایان می شود. به همین دلیل می گویم که ماجرا ادامه دارد و با ساخت یک مستند نباید آن را تمام شده فرض کرد.

من حتی معتقدم پس از پخش این مستند بسکمک از افرادی که در بروز این شرایط نقش دارند و فعلاً حرفی نمی زنند و همان کسانی که قصد داشتند من را پشیمان کنند نیز همراه می شوند. چون به عمق فاجعه پی می برند و می بینند که خانواده شان و خودشان چقدر در معرض خطر هستند. مطمئنم این مستند تاثیرش را می گذارد. مسئولان مازندرانی بعد از پخش این فیلم خواهند دید که من در کنار آنها بودم، نه در مقابل آنها. چون برای سلامتی مردم جامعه ام قدم بر داشتم و مسئولان و خانواده آنها هم جزو جامعه هستند.

در سایت های دپوی زباله معمولا افرادی به عنوان کارگران تفکیک زباله برای پیمانکاران حضور دارند

فکر می کنید کار تولید چه زمانی به خاتمه می رسد؟

حدود 10 درصد تصویربرداری باقی ماند که باید انجام شود. البته تدوین شروع شده و در حال انجام است. احتمالا اواخر تابستان صداگذاری و تدوین تمام می شود و کار به مرحله پخش می رسد که از یکی از شبکه ها پخش خواهد شد. هنوز با شبکه های تلویزیونی برای پخش به توافق نهایی نرسیدیم. نخسه سینمایی هم در جشنواره ها اکران خواهد شد.

همه این ها برای این است که بتوانیم قدمی برداریم. هر کسی به اندازه خودش باید قدمی برای جامعه بردارد. اولین قدم کم کردن و جدا کردن زباله توسط خود مردم است. مرحله بعدی این است که کل دولت را درگیر کنیم و درصد مهمی از بودجه کل کشور در یک سال به پسماند شمال اختصاص یابد. با مبالغ 400 میلیارد و 500 میلیارد تومان مسئله ای از این خطه شمالی حل نمی شود.

منبع: ایرنا