صندلی میراث فرهنگی در مدیریت بحران - مجله تور یک روزه

شیما شاهرخی ، پژوهشگر دکتری بازسازی و احیای میراث معماری :یکی از پراهمیت ترین واژگان شناخته شده برای صدرنشینی در گستره تغییر و تحولات دنیا امروز، واژه بحران است.بحرانبه مفهوم وقوع بلایی که دایره اثرگذاری آن از حد تصور و پیش بینی های معمول فراتر رود و بلا به عنوان یک اختلال جدی در تمامی وجوه عملکردی یک جامعه که با زیان های گسترده زیست محیطی، مالی، کالبدی و انسانی همراه است. بلایا با منشأ طبیعی یا انسانی فرآیندهای افزایشی و فرسایشی را برای جوامع، معیشت و سلامت، میراث فرهنگی، دارایی های اجتماعی و مالی و هم چنین اکوسیستم به دنبال خواهند داشت و آنچه تا این هنگام آموخته ایم، وقوع قطعی و ضرورت آمادگی برای مدیریت آن ها است.

این روزها شیوع بیماری کوید-19 و وقوع بحران دنیای حاصل از آن، جریانی خودجوش و روان از جنس فرهنگ زاده است تاتسهیل گر مواجهه انسان با این بلا باشد. فرهنگ با ظرفیت منحصر به فرد گردهم آوردن مردم در گفتگویی فراگیر، مراکز و سازمان های فرهنگی را در یک ائتلاف دنیای، به سوی فراوری و در دسترس قرار دادن محتواهای فرهنگی برای حمایت، آگاهی رسانی و مقابله با پریشانی روانی و اجتماعی در شرایط بحران سوق داده اس. توجه به میراث فرهنگی در قالب توریستی های مجازی در مجموعه های تاریخی و موزه های گوناگون از جمله این محتواهای فرهنگی است.

زندگی در میانه این روزهای بیماری همه گیر در مقیاس دنیای، هم فرصت است و هم تهدید، چراکه هر آنچه تأثیر می پذیرد تأثیر نیز می گذارد. میراث فرهنگی و معماری نه فقط در خط مقدم آسیب پذیری در این بحران، بلکه در خط مقدم احیا و تاب آوری هم ایستاده اند. اغلب، در پی وقوع بلای طبیعی یا انسانی، کالبد، کارکرد و ارزش موجود در اثر آسیب پذیر شده و در معرض تهدید قرار می گیرد و علاوه بر آن نحوه برخورد و نوع واکنش به بلا نیز در صورتی که از پیش مشخص، تعریف و برنامه ریزی نشده باشد تهدیدی دیگر محسوب خواهد شد.

خسارات جبران ناپذیر مالی در پی توقف صنعت توریستی و کاهش درآمدهای حاصل از آنکه عموما منبعی برای تأمین هزینه های حفاظت و پایش اثر است و آسیب هایی متوجه نیروهای انسانی که می تواند سبب کاهش نیروهای متخصص، محلی و بومی حفاظت گر گردد، در نهایت کاهش امنیت، نظارت و پایداری میراث معماری را به دنبال خواهد داشت. اما، از سویی دیگر، میراث معماری خود می تواند نقشی تأثیرگذار و سازنده در مدیریت هرچه بهتر بحران داشته باشد و در طرح های کاهش خطر بلایا مشارکت نماید. میراث معماری، به عنوان مخازن حافظه و دانش سنتی و بومی، مؤلفه های اساسی هویت و سرمایه اجتماعی یک جامعه و محرکی برای تاب آوری، ایجاد هم بستگی اجتماعی و امید به زندگی هستند.

مشارکت میراث تاریخی در کاهش بحران، هم از بعد کالبدی، چون یک سرپناه موقت بودن برای آوارگان و بی پناهان(اگر ماهیت اثر اجازه این کار را بدهد) و هم از بعد معنایی، چون نمادی از ایستایی و تاب آوری در طول دوران، قابل توجه و تأمل است. به واقع، بحران حاضر هم تهدیدی است برای میراثی که حیات شان وابسته به اقتصاد توریستی است و هم فرصت تنفسی است برای میراثی که از فشار ناشی از توسعه، استفادۀ روزانه و برنامه های فشرده ورود توریست و حجم زیاد بازدیدکننده رنج می برند.

امروز که بیش از هر زمان دیگری اهمیت فرهنگ و میراث فرهنگی برای یک جامعه روشن است، ارزیابی تأثیرات دوسویۀ کوتاه مدت و بلند مدت بحران و میراث معماری بر یکدیگر، ضرورتی غیرقابل انکار است. فقدان مطالعات کافی در زمینه شناخت و طبقه بندی بلایا و انواع تهدیدات مطرح در حوزه میراث فرهنگی، فقدان مطالعه و برنامه مدون مدیریت بحران در سطح کلان و یا در سطح برنامه ریزی های مدیریت شهری و سازمانی از یک سو و ماهیت غیرقابل جایگزین میراث فرهنگی و بازگشت ناپذیری بعضی از ارزش های از دست رفته از سوی دیگر، توجه و اهمیت به مسئله مدیریت بحران و برنامه ریزی جهت کاهش خطر و ارتقای تاب آوری میراث معماری را ضروری می سازد.