موزه بیوسفر مونترال: گنبدی از تاریخ، معماری و آگاهی زیست محیطی - مجله تور یک روزه

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

تاریخچه یک نماد

پاویون ایالات متحده در اکسپو 67

در سال 1967، شهر مونترال به عنوان میزبان نمایشگاه جهانی (اکسپو 67) انتخاب شد، نمایشگاهی که هدف اصلی آن به نمایش گذاشتن پیشرفت های صنعتی و تکنولوژیکی کشورهای مختلف بود. در این رویداد بزرگ، گوی عظیم بیوسفر به عنوان پاویون ایالات متحده آمریکا ساخته شد تا توانمندی های این کشور در زمینه فناوری را به نمایش بگذارد.

طراحی این گنبد ژئودزیک بی نظیر، اثری از مهندس و معمار مشهور آمریکایی، ریچارد باکمینستر فولر (Richard Buckminster Fuller) است. او که به خاطر ایده های غیرمتعارفش در مورد مسائل جهانی و دغدغه های عمیقش برای محیط زیست و نسل های آینده شناخته می شد، این بنا را با همکاری شوجی سادائو و شرکت Geometrics Inc. طراحی کرد. انتخاب فولر به عنوان معمار و طراحی یک گنبد ژئودزیک با ابعاد بی سابقه (76 متر قطر و 62 متر ارتفاع) و یک پله برقی بسیار طولانی، نشان دهنده یک استراتژی هوشمندانه برای جلب توجه جهانی در نمایشگاه اکسپو 67 بود. این تنها یک سازه نبود، بلکه یک بیانیه معماری و تکنولوژیکی بود که ایالات متحده می خواست در صحنه جهانی ارائه دهد. هزینه ای که آمریکا برای غرفه خود، بالغ بر 9 میلیون دلار، صرف کرد ، اهمیت نمایش یک نماد قدرتمند از پیشرفت و نوآوری را برجسته می سازد. گنبد ژئودزیک خود یک نوآوری بود و ابعاد بزرگ و پله برقی طولانی، عناصر بصری و تجربی جذابی برای بازدیدکنندگان ایجاد می کردند. این عناصر نه تنها عملکردی بودند، بلکه به عنوان جاذبه های اصلی برای جذب میلیون ها بازدیدکننده عمل می کردند.

فضای داخلی نمایشگاه، که توسط شرکت گلدن متاک (Golden Metak Productions) طراحی شده بود، شامل چهار سکوی موضوعی در هفت طبقه بود که توسط پله های متحرک به هم متصل می شدند. پله برقی به طول 37 یا 37.5 متر، در زمان خود طولانی ترین پله برقی ساخته شده بود. در دوران اکسپو 67، پاویون آمریکا میزبان نمایشگاه های متنوعی بود، از جمله نمایشگاه هایی در مورد فضا تحت عنوان "مقصد: ماه" با فضاپیماهای ناسا، "روح آمریکایی" که صنایع دستی بومیان آمریکا، هنر عامیانه، گیتار، عروسک و کلاه را به نمایش می گذاشت، یک گالری از یادگاری های هالیوود و "نقاشی آمریکایی اکنون" با 22 اثر بزرگ از هنرمندان معاصر. همچنین یک تئاتر 300 نفره فیلم "زمانی برای بازی" را به نمایش می گذاشت. حضور نمایشگاه هایی از هنر و فرهنگ ایرانی (مانند خاتم شیراز، گل و مرغ اصفهان، قالی تبریز، یافته های باستان شناسی تخت جمشید و مینیاتوری از اشعار عمر خیام) در پاویون آمریکا در اکسپو 67 ، نشان دهنده یک رویکرد فراتر از صرفاً نمایش دستاوردهای صنعتی است. این موضوع می تواند به تبادل فرهنگی و دیپلماسی عمومی در آن زمان اشاره داشته باشد که در یک نمایشگاه تکنولوژیکی نیز جایگاه خود را پیدا کرده بود. این امر نشان می دهد که نمایشگاه ها تنها به پیشرفت های صنعتی محدود نمی شدند، بلکه بُعد فرهنگی و هنری نیز برای جذب مخاطبان بین المللی و نمایش تنوع فرهنگی جهان اهمیت داشت. این یک پیام ضمنی از تبادل فرهنگی و احترام به میراث جهانی بود.

تحولات پس از اکسپو

پس از پایان اکسپو 67، دولت آمریکا در 20 ژوئیه 1967 این ساختمان را به شهر مونترال هدیه کرد و مونترال رسماً در 31 ژانویه 1968 مالکیت آن را اعلام کرد. این بنا در ابتدا به عنوان بخشی از نمایشگاه سالانه "انسان و جهان" (Man and His World) به کار خود ادامه داد. در سال 1968، با نام "بیوسفر" به عنوان یک باغ پرندگان و درختان افتتاح شد که شامل چهار باغ معلق و صدها پرنده بود. برای مدت کوتاهی نیز به عنوان نمایشگاه چند طبقه گل و گیاه مورد استفاده قرار گرفت. اهدای پاویون به شهر مونترال و تصمیم به حفظ آن به جای تخریب، نشان دهنده ارزش معماری و نمادین بالای این سازه از همان ابتدا است. نمایشگاه های جهانی معمولاً سازه های موقتی دارند ، اما این گنبد به مونترال هدیه شد و حفظ گردید. این امر نشان می دهد که از نظر شهر و دولت آمریکا، این سازه دارای ارزش فراتر از یک غرفه نمایشگاهی موقت بود. زیبایی و معماری جالب توجه آن باعث شد که تصمیم به نگهداری دائمی آن گرفته شود، که این خود دلیلی بر موفقیت معماری فولر در خلق یک اثر ماندگار است.

آتش سوزی 1976 و بازسازی

در عصر 20 می 1976، در حین کارهای بازسازی ساختاری، آتش سوزی مهیبی رخ داد. این آتش سوزی تمام پوسته اکریلیک شفاف ساختمان را از بین برد، اما ساختار فولادی محکم گنبد دست نخورده باقی ماند. بقای اسکلت فولادی پس از آتش سوزی، نه تنها نشان دهنده استحکام و پایداری طراحی ژئودزیک فولر است، بلکه به نوعی نماد تاب آوری خود شهر مونترال در مواجهه با چالش ها نیز هست. از بین رفتن پوسته و بقای اسکلت، یک تصویر بصری قدرتمند از یک سازه "زنده" ایجاد می کند که حتی پس از یک فاجعه نیز کاملاً از بین نمی رود. این بقا، امکان بازسازی و تغییر کاربری های بعدی را فراهم آورد و به جای اینکه به یک خرابه تبدیل شود، به یک نماد از پایداری و امید برای آینده تبدیل شد.

این حادثه باعث شد که این جاذبه تا سال 1990 بسته بماند. در سال 1977، پیشنهادهایی برای تبدیل قاب فلزی عظیم به زمین بازی غول آسا برای بچه ها، باغ تراس دار بزرگ تفریحی یا تئاتر فضای باز مطرح شد. اما هزینه تقریبی 2 میلیون دلاری برای این تغییر کاربری ها، مانع از تحقق آن ها شد. عدم تخصیص بودجه برای کاربری های تفریحی در سال 1977 در مقابل سرمایه گذاری 17.5 میلیون دلاری محیط زیست کانادا در سال 1990 برای تبدیل آن به موزه محیط زیست، نشان دهنده تغییر اولویت های شهری و دولتی به سمت مسائل زیست محیطی است. این یک نقطه عطف در درک ارزش بلندمدت آموزش محیط زیست در برابر سرگرمی های کوتاه مدت بود. این تفاوت فاحش در بودجه و نوع کاربری، نشان می دهد که در طول این سال ها، آگاهی و اهمیت مسائل زیست محیطی در سطح دولتی و عمومی افزایش یافته بود. این سرمایه گذاری بزرگ، تأکیدی بر این بود که حفاظت از محیط زیست و آموزش آن، یک اولویت ملی است و ارزش سرمایه گذاری قابل توجهی را دارد.

تولد دوباره به عنوان موزه محیط زیست

در آگوست 1990، سازمان محیط زیست کانادا با سرمایه گذاری 17.5 میلیون دلار، این بنا را خریداری کرد. هدف، تبدیل آن به یک موزه تعاملی بود که اکوسیستم های آبی مناطق دریاچه های بزرگ و رودخانه سنت لارنس را به نمایش بگذارد. موزه رسماً در 6 ژوئن 1995 به عنوان "موزه آب" افتتاح شد. سازه های داخلی محصور، توسط اریک گاتیر در داخل اسکلت فولادی اصلی طراحی شدند. در سال 2007، این موزه نام خود را تغییر داد تا به یک موزه محیط زیستی جامع تبدیل شود. تغییر نام از "موزه آب" به "موزه محیط زیست" در سال 2007، نشان دهنده گسترش و جامعیت بخشیدن به رویکرد موزه است. این تحول، از تمرکز صرف بر آب به پوشش طیف وسیع تری از مسائل زیست محیطی (هوا، تغییرات اقلیمی، توسعه پایدار) اشاره دارد که با افزایش پیچیدگی چالش های محیط زیستی جهانی همخوانی دارد. این تغییر نام تنها یک نام گذاری مجدد ساده نبود، بلکه نشان دهنده تکامل در رسالت و محتوای موزه است. با گذشت زمان، درک از مسائل محیط زیست از موضوعات منفرد به یک دیدگاه جامع تر و سیستمی تر تغییر کرده است. موزه بیوسفر با این تغییر نام، خود را با این درک جدید همسو کرد و به یک مرکز جامع تر برای آموزش و آگاهی بخشی در مورد تمامی ابعاد محیط زیست تبدیل شد.

در سال 1998، موزه دچار طوفان سرد و سهمگینی شد که مونترال را تحت تاثیر قرار داد و باعث شد موزه 5 ماه دیگر نیز بسته بماند. در سال 2021، کنترل بیوسفر از سازمان محیط زیست کانادا به "فضایی برای زندگی" (Space for Life)، مجموعه ای از موزه های طبیعت شهر مونترال، منتقل شد. این انتقال مالکیت نشان دهنده یکپارچگی بیشتر بیوسفر در اکوسیستم فرهنگی و علمی شهر مونترال است. این ادغام می تواند به هم افزایی در برنامه های آموزشی و تحقیقاتی و افزایش دسترسی عمومی منجر شود. این مسیر مالکیت نشان دهنده اهمیت روزافزون این بنا و رسالت آن برای نهادهای مختلف است. انتقال به "فضایی برای زندگی" که شامل چندین موزه طبیعی دیگر است، به بیوسفر این امکان را می دهد که بخشی از یک شبکه بزرگ تر از مراکز آموزشی و تفریحی با محوریت طبیعت و علم باشد، که این خود به افزایش تأثیرگذاری و دسترسی آن کمک می کند.

گاه شمار تحولات موزه بیوسفر

شاهکار معماری: گنبد ژئودزیک

ریچارد باکمینستر فولر: معمار و اندیشمند

ریچارد باکمینستر فولر نه تنها یک معمار، بلکه یک اندیشمند و فیلسوف بود که دغدغه های عمیقی برای محیط زیست و نسل های آینده داشت. او معتقد بود که هدف باید "بیشترین بازدهی در برابر کمترین هزینه و مصرف انرژی" باشد. او به عنوان یک "پیامبر محیط زیست" و "جلوتر از زمان خود" توصیف شده است. این فلسفه فولر مبنی بر "بیشترین بازدهی در برابر کمترین هزینه و مصرف انرژی" و ایده "شبیه سازی پوست انسان" در طراحی گنبد، نشان دهنده رویکرد پیشگامانه او به معماری پایدار و بیومیمیکری است. این دیدگاه، دهه ها قبل از تبدیل شدن پایداری به یک موضوع اصلی در معماری، در آثار او تجلی یافته بود و بیوسفر نمونه بارز آن است.

فولر در طراحی این بنا به شبیه سازی پوست انسان اقدام کرد؛ یک سطح متخلخل که در صورت نیاز تعریق کند، عبور نور و تهویه را امکان پذیر سازد و در واقع مانند یک کره هوشمند و زنده عمل کند. این دیدگاه نوآورانه او را جلوتر از زمان خود قرار داده بود. ایده شبیه سازی پوست انسان برای کنترل نور و تهویه، نشان دهنده تفکر عمیق او در مورد تعامل ساختمان با محیط طبیعی است. این مفاهیم، که امروزه در معماری پایدار و طراحی زیست اقلیمی بسیار مورد توجه هستند، در زمان فولر بسیار نوآورانه محسوب می شدند. بنابراین، بیوسفر نه تنها یک بنای زیبا، بلکه یک نمونه اولیه از معماری پایدار است.

ویژگی های ساختاری و نوآوری ها

گنبد ژئودزیک بیوسفر در ابتدا از ساختاری فولادی و سلول های اکریلیکی تشکیل شده بود. قطر آن 76 متر (249 فوت) و ارتفاع آن 62 متر (203 فوت) بود. این گنبد دارای یک ساختار دو لایه با لایه های داخلی و خارجی بود که توسط شبکه ای از ستون ها به هم متصل می شدند. یک سیستم پیچیده از سایه بان ها برای کنترل دمای داخلی گنبد طراحی شده بود که قرار بود عملکردی شبیه به تنظیم دمای بدن انسان داشته باشد. اما این سیستم به درستی کار نکرد و غیرفعال شد. شکست سیستم سایه بان طراحی شده توسط فولر، با وجود ایده "شبیه سازی پوست انسان"، نشان می دهد که حتی نوآورانه ترین ایده ها نیز در زمان خود با محدودیت های تکنولوژیکی و عملیاتی مواجه بوده اند. این امر بر اهمیت تکرار و بهبود در فرآیند نوآوری تأکید می کند. در حالی که ایده فولر بسیار جلوتر از زمان خود بود، تکنولوژی موجود در آن زمان قادر به اجرای کامل این ایده نبود. این چالش ها در اجرای نوآوری های بزرگ، درس مهمی برای مهندسی و معماری است که ایده های بلندپروازانه باید با قابلیت های اجرایی زمان خود همسو باشند. همانطور که پیش تر اشاره شد، پله برقی داخلی با طول 37 یا 37.5 متر، طولانی ترین پله برقی زمان خود محسوب می شد.

تأثیر و میراث

طراحی گنبد ژئودزیک بیوسفر بر ساختمان های دیگری نیز تأثیر گذاشته است، از جمله "سفینه زمین" (Spaceship Earth) در مرکز اپکات (EPCOT Center) در والت دیزنی ورلد، که طراح دیزنی، جان هنچ، از گنبد سه چهارم بیوسفر الهام گرفت تا یک کره کامل را خلق کند. تأثیر فولر از معماری فراتر رفته و به حوزه های علمی مانند شیمی و حتی طراحی پارک های تفریحی گسترش یافته است. این نشان دهنده عمق و گستردگی تفکر فولر و قابلیت کاربرد ایده های او در زمینه های مختلف است. حتی در حوزه شیمی، مولکول کربنی "باکمینسترفولرن" (Buckminsterfullerene) به دلیل ساختار کروی ژئودزیک مانند خود، به افتخار ریچارد باکمینستر فولر نامگذاری شد. این نشان دهنده تأثیر عمیق و چند رشته ای کار فولر است. در سال 2021، نیویورک تایمز این گنبد را به عنوان یکی از "25 اثر مهم معماری پس از جنگ" به رسمیت شناخت.

موزه بیوسفر امروز: کانون آگاهی زیست محیطی

رویکرد و موضوعات نمایشگاهی

بیوسفر مونترال، تنها موزه محیط زیست در آمریکای شمالی است. این جایگاه به آن یک نقش محوری و منحصر به فرد در شکل دهی به گفتمان عمومی و سیاست گذاری های زیست محیطی در سطح قاره ای می بخشد. این امر مسئولیت آن را در ارائه اطلاعات دقیق و الهام بخش برای میلیون ها نفر افزایش می دهد. این بدان معناست که بیوسفر نه تنها یک جاذبه محلی یا ملی است، بلکه یک مرکز مهم برای آگاهی بخشی زیست محیطی در سطح قاره ای است. این نقش محوری، مسئولیت آن را در ارائه اطلاعات دقیق، ترویج راهکارهای پایدار و الهام بخشیدن به اقدامات محیط زیستی در مقیاس وسیع تر افزایش می دهد.

این موزه بر مسائل مهم زیست محیطی مانند آب (کیفیت و اکوسیستم های آبی)، تغییرات اقلیمی، هوا (کیفیت هوا)، اکوتکنولوژی ها و توسعه پایدار تمرکز دارد. بیوسفر میزبان نمایشگاه های موقت و دائمی متنوعی است. از جمله نمایشگاه های موقت می توان به "سفر در جریان آب" (Renversant, un voyage au fil de l'eau) تا ژوئن 2026، "در جستجوی پناهگاه" (À la recherche d'un refuge) تا آگوست 2025، و "اکولب" (Écolab) که آلودگی هوا و آب را بررسی می کند تا آگوست 2025، اشاره کرد. همچنین نمایشگاه دائمی "به بیوسفر خوش آمدید" (Bienvenue à la Biosphère) تا ژوئن 2025 در حال برگزاری است. در خارج از ساختمان موزه، یک نمایشگاه عکس از قطب شمال وجود دارد که زیبایی و تنوع زیستی این منطقه را به نمایش می گذارد و در عین حال، بازدیدکنندگان را نسبت به تغییرات آب و هوایی آنجا آگاه می کند.

فعالیت های تعاملی و آموزشی

موزه فعالیت های تعاملی را ارائه می دهد که به بازدیدکنندگان امکان می دهد تا مسائل زیست محیطی را به صورت عملی و جذاب تجربه کنند. بیوسفر برنامه ها و نمایشگاه های مفید و آموزنده ای برای تمام سنین، از جمله بچه ها، تدارک دیده است. این رویکرد جامع، اهمیت آموزش محیط زیست از سنین پایین را برجسته می کند. تأکید موزه بر فعالیت های تعاملی و برنامه های آموزشی برای "تمام سنین، از جمله بچه ها"، نشان دهنده درک عمیق از این واقعیت است که آگاهی بخشی زیست محیطی یک فرآیند بلندمدت است که باید از سنین پایین آغاز شود. این یک سرمایه گذاری در نسل های آینده برای ایجاد شهروندان مسئولیت پذیر محیط زیستی است. با درگیر کردن بچه ها از طریق بازی ها و برنامه های آموزشی، موزه به دنبال ایجاد یک تغییر پایدار در نگرش ها و رفتارهای محیط زیستی است. این یک استراتژی آموزشی بلندمدت است که تأثیرات آن در آینده نمود پیدا خواهد کرد.

علاوه بر نمایشگاه ها، موزه فعالیت های فرهنگی و تفریحی مانند نمایش فیلم، پروژکشن، تفسیر طبیعت، تورهای خودگردان و کارگاه های آموزشی را نیز ارائه می دهد. موزه به طور فعال از اهداف زیست محیطی حمایت می کند، به عنوان مثال، در آوریل 2020 به نشانه حمایت از همه گیری با رنگ های مختلف روشن شد و در ژوئن 2022 به مناسبت روز جهانی محیط زیست به رنگ سبز در آمد. این اقدامات، نقش موزه را در افزایش آگاهی عمومی و ترویج حفاظت از محیط زیست فراتر از دیوارهای خود نشان می دهد.

موضوعات اصلی نمایشگاه های بیوسفر

اطلاعات بازدید

موقعیت و دسترسی

موزه بیوسفر در جزیره سنت هلن (Île Sainte-Hélène) در پارک ژان دراپو (Parc Jean-Drapeau) در مونترال، کبک، کانادا واقع شده است. آدرس دقیق آن: 160 Tour-de-l'Isle road, Montreal, Quebec, H3C 4G8. نزدیک ترین ایستگاه مترو، ایستگاه "ژان دراپو" (Jean-Drapeau) است که دسترسی به موزه را آسان می کند. پارکینگ پولی برای خودروها و اتوبوس ها در دسترس است. موقعیت موزه در یک پارک شناخته شده و دسترسی آسان از طریق حمل و نقل عمومی (مترو) و وجود پارکینگ، نشان دهنده اهمیت دسترسی پذیری برای یک مرکز آموزشی عمومی است. این امر به افزایش بازدیدکنندگان و در نتیجه، گسترش پیام زیست محیطی موزه کمک می کند. هرچه دسترسی آسان تر باشد، تعداد بازدیدکنندگان بیشتر خواهد بود و پیام های آموزشی موزه به مخاطبان گسترده تری می رسد. این یک عامل کلیدی در تأثیرگذاری یک مرکز آموزشی عمومی است.

امکانات و خدمات

بیوسفر امکانات و خدمات متنوعی را برای بازدیدکنندگان ارائه می دهد. این امکانات شامل اتاق های ضیافت، جلسات و کنفرانس، یک باغ، کمد برای نگهداری وسایل، یک تراس، برج دیدبانی و مسیرهای پیاده روی است. همچنین، خدمات دیگری مانند اینترنت بی سیم و فضاهای/تجهیزات رویداد نیز در دسترس هستند. برای خدمات غذایی، یک منطقه پیک نیک در موزه تعبیه شده است. موزه برای افراد دارای معلولیت نیز کاملاً قابل دسترسی است. برای بازدیدهای گروهی، نرخ های ویژه گروهی در نظر گرفته شده و رزرو قبلی الزامی است. اطلاعات تماس موزه از طریق شماره تلفن 514-868-3000 یا 1-855-518-4506 و وبسایت رسمی آن به نشانی espacepourlavie.ca/biosphere در دسترس است.

نتیجه گیری

موزه بیوسفر مونترال، با گنبد ژئودزیک چشمگیر خود، بیش از یک جاذبه گردشگری است؛ این مکان نمادی از نوآوری معماری، تاب آوری در برابر چالش ها و تعهد عمیق به آگاهی زیست محیطی است. از زمان تأسیس آن به عنوان پاویون ایالات متحده در اکسپو 67، این بنا مسیری پر فراز و نشیب را طی کرده است، از یک نمایشگاه تکنولوژیکی و فرهنگی تا یک باغ پرندگان و در نهایت، به تنها موزه محیط زیست در آمریکای شمالی تبدیل شده است. این تحول نشان دهنده تغییر اولویت های جهانی و شهری به سمت حفاظت از محیط زیست و آموزش عمومی در این زمینه است.

فلسفه پیشگامانه ریچارد باکمینستر فولر در طراحی پایدار و تلاش برای شبیه سازی طبیعت در ساختار بنا، میراثی ماندگار از خود بر جای گذاشته که نه تنها بر معماری های بعدی تأثیر گذاشته، بلکه حتی در حوزه های علمی نیز به رسمیت شناخته شده است. امروزه، بیوسفر به عنوان یک کانون حیاتی برای ترویج گفت وگوی میان علم، فرهنگ و محیط زیست عمل می کند. با نمایشگاه های تعاملی و برنامه های آموزشی جامع برای تمام سنین، این موزه نقشی محوری در افزایش درک عمومی از مسائل حیاتی زیست محیطی مانند آب، تغییرات اقلیمی و توسعه پایدار ایفا می کند. دسترسی آسان به موزه و ادغام آن در اکوسیستم فرهنگی-علمی مونترال، به این مرکز امکان می دهد تا پیام خود را به مخاطبان گسترده تری برساند و به پرورش نسلی آگاه و مسئولیت پذیر در قبال محیط زیست کمک کند. بیوسفر مونترال نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه یک مرکز زنده و پویا است که به آینده سیاره ما می اندیشد و برای آن تلاش می کند.